فرسودگی شغلی چیست و چرا یک پدیده مهم در کار به شمار می‌آید؟ | تیم ساز شو

تصور کنید هر روز صبح با حالتی از خستگی که انگار شب را نخوابیدید از خواب بیدار می‌شوید؛ انرژی‌تان تخلیه شده، انگیزه‌تان کم است، و احساس می‌کنید تمام تلاش‌تان بی‌ثمر است. این وضعیت نه تنها بی‌اهمیت نیست، بلکه طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سندرم روانشناختی ناشی از استرس مزمن کاری است که به صورت یک «پدیده شغلی» شناخته می‌شود — فرسودگی شغلی یا ” burn out“

با بررسی‌های صورت گرفته توسط تیم ساز شو، طبق آمار فصلنامه بهداشت:

• بعد خستگی عاطفی (EE) ۳۶٪
• بعد مسخ شخصیت (DP) ۲۳٪
• بعد موفقیت فردی (PA) ۴۶٪

در این مقاله، به بررسی عمیق فرسودگی شغلی می‌پردازیم — از علل اصلی تا راهکارهای پیشگیری و مقابله — تا شما و سازمانتان بتوانید هوشمندانه با این چالش برخورد کنید.

علت های اصلی فرسودگی شغلی در محیط کار

فرسودگی شغلی اغلب نتیجه ترکیبی از عوامل فردی و سازمانی است، اما معمولاً ریشه اصلی آن در ساختار و فرهنگ سازمان نهفته است. در حالی که عوامل شخصی مانند تمایلات فردی می‌توانند در این پدیده نقش داشته باشند، عوامل محیطی در کار تأثیر به سزایی دارند.

• بار کاری زیاد: حجم بالای وظایف، ساعات کاری طولانی و فشار مداوم برای رسیدن به ضرب‌الاجل‌ها، از مهم‌ترین دلایل فرسودگی است.
• عدم کنترل کافی: ناتوانی در کنترل تصمیمات مربوط به کار، نحوه انجام آن و زمان‌بندی، می‌تواند حس بی‌قدرتی و فرسودگی را تقویت کند.
• پاداش ناکافی: احساس عدم قدردانی مالی یا غیرمالی از تلاش‌ها، از جمله عدم تأیید و ستایش از سوی مدیران، می‌تواند به فرسودگی منجر شود.
• فقدان حمایت اجتماعی: کمبود حمایت از سوی مدیران یا همکاران، می‌تواند فشار کاری را افزایش دهد و احساس انزوا را در کارکنان ایجاد کند.
• فقدان عدالت: بی‌عدالتی در محیط کار، مانند تبعیض در حقوق و مزایا یا ارتقاء شغلی، می‌تواند به شدت باعث فرسودگی شود.

بر اساس یک گزارش از گالوپ در سال ۲۰۲۲: [منبع]

عوامل اصلی فرسودگی شغلی	میزان اهمیت
مدیریت ناعادلانه	از اصلی‌ترین دلایل اعلام شده.
بار کاری غیرقابل مدیریت	از اصلی‌ترین دلایل اعلام شده.
ارتباطات مبهم از سوی مدیر	از اصلی‌ترین دلایل اعلام شده.

راهکارهای مقابله و پیشگیری از فرسودگی شغلی

مقابله با فرسودگی شغلی نیازمند یک رویکرد دوگانه است: هم از جانب فرد و هم از سوی سازمان. این رویکرد به شما کمک می‌کند تا هم به صورت شخصی و هم به صورت سیستمی، با این پدیده مقابله کنید.

راهکار های فردی برای پیشگیری از فرسودگی شغلی

• تعیین مرزهای روشن: بین کار و زندگی شخصی مرزهای مشخصی قرار دهید و از پاسخ دادن به پیام‌های کاری در خارج از ساعات اداری خودداری کنید.
• اولویت‌بندی وظایف: یاد بگیرید که وظایف خود را اولویت‌بندی کنید و از قبول مسئولیت‌های بیش از حد اجتناب کنید.
• توسعه مهارت‌های مدیریت استرس: با تکنیک‌هایی مانند تمرینات تنفسی و مدیتیشن، استرس خود را مدیریت کنید.
• استراحت و بازیابی: اطمینان حاصل کنید که استراحت کافی دارید و برای خود زمان‌های مشخصی برای فعالیت‌های لذت‌بخش در نظر می‌گیرید.

راهکار های سازمانی برای مقاله با فرسودگی شغلی کارمندان

• کاهش بار کاری نامتعادل: مدیران باید حجم وظایف را به شکلی منصفانه در تیم تقسیم کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که بار کاری غیرقابل مدیریت، یکی از اصلی‌ترین دلایل فرسودگی است.
• ارائه انعطاف‌پذیری: فراهم کردن انعطاف در ساعات کاری یا مکان کار می‌تواند استرس را کاهش داده و تعادل کار و زندگی را بهبود بخشد.
• تقویت فرهنگ سازمانی: ایجاد فرهنگی که در آن از کارکنان قدردانی می‌شود و ارتباطات باز تشویق می‌گردد. برای تقویت این فرهنگ، خدمات کوچینگ سازمانی می‌تواند مؤثر باشد.
• ارائه حمایت: فراهم کردن دسترسی به منابع حمایت از سلامت روان (مانند مشاور).
• شفاف‌سازی و کنترل: به کارکنان اجازه دهید تا در تصمیم‌گیری‌های مربوط به کارشان مشارکت داشته باشند و نقش‌های آن‌ها را به روشنی تعریف کنید. برای ایجاد این ساختار، مشاوره و آموزش منابع انسانی می‌تواند کمک‌کننده باشد.

چالش‌های بومی فرسودگی شغلی در ایران

تحقیقات و مطالعات انجام شده در ایران، دلایل مشخصی را برای فرسودگی شغلی کارکنان نشان می‌دهد. این عوامل ترکیبی از مسائل عمومی و چالش‌های بومی هستند:

• مدیریت سنتی و ناکارآمد: مدیریت سنتی، غیرخلاق و کم‌توجه به کارکنان یکی از عوامل مؤثر بر فرسودگی شغلی است. همچنین، ابهام در نقش فرد در سازمان و توجه نکردن مدیران به کارکنان رده پایین، از دیگر دلایل مهم هستند.
• نارضایتی از حقوق و مزایا: نارضایتی از نظام حقوق و دستمزد و عدم تناسب آن با کار انجام شده، به عنوان یکی از عوامل اصلی فرسودگی شغلی ذکر شده است.
• فقدان حمایت اجتماعی و شغلی: کمبود حمایت از سوی همکاران و مدیران، و عدم وجود روابط نزدیک و حمایتی در محیط کار، فرسودگی شغلی را افزایش می‌دهد.
• عدم شفافیت و عدالت: وقتی کارکنان از اهداف سازمان و نقش خود در آن مطلع نباشند یا احساس کنند با آن‌ها ناعادلانه رفتار می‌شود، احتمال فرسودگی شغلی بیشتر است.
• بار کاری غیرقابل کنترل: حجم کاری زیاد، فشار زمانی غیرمنطقی و ساعات کاری طولانی، از جمله دلایل اصلی فرسودگی شغلی هستند که باعث خستگی مفرط می‌شوند.

آمار و حقایق در مورد فرسودگی شغلی در ایران

در حالی که آمار دقیقی در سطح ملی برای همه مشاغل وجود ندارد، مطالعات موردی و متاآنالیزها در ایران به نکات مهمی اشاره دارند:

• شیوع بالا در برخی مشاغل: فرسودگی شغلی در مشاغلی مانند پرستاران، کاردرمانگران و کارکنان نظام سلامت، به دلیل فشار کاری زیاد، استرس‌های کنترل نشده و ساعات طولانی کار، بالا است.
• تفاوت جنسیتی: بر اساس یک متاآنالیز، شیوع فرسودگی شغلی در زنان پرستار (۶۶٪) نسبت به مردان (۴۴٪) بالاتر است.
• عوامل مؤثر بر فرسودگی: عواملی مانند سابقه کاری پایین (زیر ۵ سال) و نارضایتی شغلی، ارتباط معناداری با افزایش میزان فرسودگی شغلی دارند.
• ابعاد فرسودگی: یافته‌ها نشان می‌دهد که بعد “عدم موفقیت فردی” در کارکنان سازمان سنجش آموزش کشور در سطح بالایی قرار دارد.

فرسودگی، زنگ خطر برای تحول سازمانی

فرسودگی شغلی فراتر از یک خستگی ساده، یک زنگ خطر جدی برای سلامت فرد و سازمان است. این پدیده سه بعدی (خستگی عاطفی، بدبینی و کاهش اثربخشی فردی) ریشه در عواملی مانند بار کاری نامتعادل، نبود حمایت اجتماعی و فقدان عدالت دارد.

مبارزه با فرسودگی شغلی تنها وظیفه فرد نیست. سازمان‌ها با درک این پدیده و با اجرای راهکارهایی مانند کاهش بار کاری، ایجاد فرهنگ حمایت‌گر و فراهم کردن انعطاف‌پذیری، می‌توانند به شکل مؤثری از کارکنان خود حمایت کنند.

با سرمایه‌گذاری بر روی رفاه و سلامت روان کارکنان، نه تنها از هزینه‌های بالای فرسودگی شغلی (مانند کاهش بهره‌وری و افزایش نرخ خروج) جلوگیری می‌شود، بلکه محیطی پویا و الهام‌بخش برای رشد پایدار خلق می‌گردد.